ΖΩΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟΝ ΠΑΡΑΝΟΕΙΔΗ

Η σχέση μαζί του είναι εξαιρετικά δύσκολη, συχνά επικίνδυνη και, μάλιστα, όχι μόνο με την ψυχολογική έννοια του όρου. Είναι κάποιος που παρουσιάζει αυτό που κλινικά αποκαλούμε “παρανοειδή χαρακτήρα” ή “παρανοϊκά στοιχεία” ή, ακόμα χειρότερα, κάποιος που είναι καθαρά παρανοϊκός, δηλαδή έχει παρανοϊκή ψύχωση, διεγνωσμένη ή όχι.

Η σχέση μαζί του βιώνεται ως ένα είδος κυρίευσης του ψυχισμού, παράλυσης του νου, φόβου και ταυτόχρονης έλξης.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ

Το πρώτο εξώφθαλμο χαρακτηριστικό στην σχέση με τον παρανοειδή είναι η μόνιμη δυσπιστία του. Υποψιάζεται εύκολα τους πάντες: υποψιάζεται ότι κάνουν υπόγειες σκέψεις εναντίον του, ότι θέλουν να τον εκμεταλλευτούν με την πρώτη ευκαιρία ή, ακόμα χειρότερα, ότι θέλουν να τον βλάψουν.

Όταν σχετίζεται με κάποιον, τον πιέζει επίμονα να συνταχθεί δίπλα του στον αγώνα του εναντίον των άλλων! Οι άλλοι πιστεύει ότι είναι ανάξιοι εμπιστοσύνης, είναι επικίνδυνοι, πρέπει να τους κρατάμε απέναντί μας και να ελέγχουμε διαρκώς τις κινήσεις τους, διότι είναι εν δυνάμει εχθροί. Ο σύντροφος ενός τέτοιου ανθρώπου, το παιδί ενός τέτοιου γονέα, οι συγγενείς του, ο συνάδελφος του ή ο γείτονάς του, καλά θα κάνουν να μην φέρνουν καμία αντίρρηση σε ό,τι λέει. Διότι αυτομάτως θα συγκαταλεχθούν στους εχθρούς του. Και τότε ουδείς γνωρίζει πως μπορεί να κινηθεί. Είναι ικανός να φθάσει ακόμα και να επιτεθεί στην κυριολεξία στον άλλον, εάν τον κατατάξει στην λίστα των “εχθρών” του.

Αλλά, τί ακριβώς είναι αυτή η “λίστα”; Ο παρανοειδής έχει ανάγκη να διαχωρίζει τους ανθρώπους σε δύο στρατόπεδα: τους καλούς και τους κακούς. Τους δικούς του και τους άλλους. Την “φυλή” του και τους “ξένους”. Έχει, κατά κάποιον τρόπο, ανάγκη στην ζωή του από εχθρούς. Και θα τους βρίσκει. Η γραμμή που διαχωρίζει τα δύο αυτά στρατόπεδα είναι κάθετη. Εκείνοι που ανήκουν στην κατηγορία των “άλλων” είναι εκ προοιμίου εχθροί, είναι απεχθείς, μιάσματα, επικίνδυνοι. Γι’αυτό καλό θα ήταν να καταδειχθούν, να εξευτελισθούν ή να εξαλειφθούν!

Εάν ο παρανοειδής σε κατατάξει σε αυτή την κατηγορία, δεν υπάρχει καμία περίπτωση να τον πείσεις για το αντίθετο. Κανένας πολιτισμένος διάλογος, κανένα λογικό επιχείρημα, καμία κίνηση καλής πίστης, προσφοράς ή ευγένειας δεν θα τον μεταβάλει. Διότι η αντίληψή του για τους άλλους δεν στηρίζεται σε κάποια αντικειμενική κρίση. Ούτε στηρίζεται στην δική σας συμπεριφορά. Εν ολίγοις, αν σας μισεί, δεν είναι  επειδή τον βλάψατε, ούτε επειδή όντως κάνατε κάτι εναντίον του. Σας μισεί επειδή μέσα στο μυαλό του σας έχει βάλει στο στρατόπεδο των “άλλων”, των εχθρών.

Αμέτρητα τα παραδείγματα στην κοινωνική ζωή: ρατσιστικός φθόνος, σεξιστική στάση, επιθετικότητα εναντίον των νέων, των γυναικών ή των παιδιών, εναντίον των άθεων ή εναντίον των θρησκευόμενων! Μπορεί να τον/την δείτε να στρατεύεται εναντίον του αντίπαλου πολιτικού κόματος, του γείτονος έθνους ή εναντίον κάποιας ιδιαίτερης κοινωνικής ομάδας, και να κάνει στόχο της ζωής του την εξαφάνισή τους. Εάν μπει κάποιος στο στόχαστρό του, είναι σχετικά αδύνατον να βγει από εκεί. Το παρανοϊκό “ενδιαφέρον” είναι ισόβιο…

Στην προσωπική του ζωή, όμως, τα πράγματα είναι ακόμα πιο δύσκολα. Συχνά, ο άνδρας παρανοειδής έχει την έμμονη υποψία ότι η σύντροφός του είναι άπιστη, επειδή -κατά την γνώμη του- όλες οι γυναίκες είναι. Άλλες φορές πάλι του παρουσιάζεται μέσα του η βεβαιότητα ότι τα παιδιά τους δεν τα έκανε μαζί του. Και την βασανίζει ψυχολογικά για να ομολογήσει, ακόμα και δεκαετίες μετά. Οι εμμονές του δεν έχουν ηλικία…

Τα παιδιά του μπορεί να τα βλέπει σαν άτακτους στρατιώτες που πρέπει να μάθουν να υπακούουν. Άκαμπτες απαιτήσεις, σκληρές τιμωρίες, συχνά και βία.

Εάν είναι γυναίκα, η παρανοειδής μπορεί επίσης -όπως και ο άνδρας- να παρουσιάζεται πεπεισμένη για τις αρνητικές προθέσεις κάποιων άλλων ατόμων της οικογένειας εναντίον της: της νύφης, της πεθεράς, των παιδιών της, των γειτόνων, των συναδέλφων, όλων! Όσο και αν αγωνιστείς για να την πείσεις για τις καλές σου προθέσεις, εάν δεν σε πάρει από την αρχή “με καλό μάτι”, η στάση της θα είναι αμετάκλητη.

ΠΑΘΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΚΑΚΟ

Γιατί ο παρανοειδής έχει ανάγκη να δημιουργεί πάντοτε μια κατηγορία κακών τους οποίους εχθρεύεται;

Διότι, λειτουργεί μέσα του μια ασυνείδητη ψυχική άμυνα που του επιτάσσει, κάθε τί αρνητικό που έχει βιώσει ο ίδιος και κάθε ασυνείδητη δική του επιθετικότητα, να θέλει να την προβάλει “έξω” από τον ίδιον και πάνω στους άλλους. Συμβαίνει να έχει ζήσει μια σειρά αρνητικά γεγονότα στην ζωή του. Μπορεί να έχει βιώσει την δίχως τέλος επιβολή κάποιας παράλογης εξουσίας στην παιδική του ηλικία. Άλλες φορές, πάλι, βρέθηκε στην δυσάρεστη θέση να πρέπει να διαλέξει -συχνά δια της βίας- τον ένα μεταξύ των δύο γονέων. Να έχει στην κυριολεξία καταδιωχθεί ψυχολογικά από τον ένα κηδεμόνα του προκειμένου να “ξεριζώσει” από μέσα του τον άλλον. Οι λόγοι μπορεί να είναι αμέτρητοι.

Σε κάθε περίπτωση, την αιτία του παρανοειδούς χαρακτήρα δεν θα την βρούμε απαραίτητα σε κάποια τραυματική στιγμή της παιδικής ηλικίας. Αντίθετα, το άτομο κατά την παιδική του ηλικία εκτίθεται σε ένα συγκεκριμένο είδος σχέσης και αλληλεπίδρασης με τους άλλους: σχέσεις που υποθάλπουν, διακινούν ή εκδηλώνουν μακροχρόνια το αμετάκλειτο μίσος κάποιου για κάποιον άλλον.

Είναι, λοιπόν, αυτές οι άφιλες σχέσεις που δημιουργούν τα πρώτα ψίγματα της παρανοειδούς στάσης του υποκειμένου στο μέλλον…

Το άτομο μεγαλώνει σωρεύοντας θυμό, αγανάκτηση, αρνητικά συναισθήματα, βία, ψυχολογική ή πραγματική. Και προκειμένου να απαλλαχθεί από αυτά, αναγκάζεται να τα προβάλει πάνω στους άλλους. Γι’αυτό και πρέπει πάντοτε στην ζωή του, όπου και αν βρεθεί, να βρίσκει ανθρώπους ή κατηγορίες ανθρώπων που θα συγκαταλέγονται από τον ίδιον στο στρατόπεδο των κακών. Και αυτή η συνθήκη είναι μια ανάγκη του που πολύ δύσκολα μετριάζεται. Στην πραγματικότητα, δεν μετριάζεται ποτέ…

Η ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΠΑΡΑΝΟΕΙΔΗ

Πως μπορεί κάποιος να είναι σε σχέση με ένα παρανοειδές άτομο; Τι προκαλεί μέσα του η αλληλεπίδραση μαζί του;

Όταν δεν είναι σε παραλήρημα, ο παρανοειδής μπορεί να διατυπώνει κρίσεις σύμφωνες με μια κάποια λογική. Όμως αυτές στηρίζονται σε ένα à priori εντελώς εξωπραγματικό.

Ένας εξωτερικός παρατηρητής θα μπορούσε να καταλογίσει  στον παρανοειδή μυθομανία, ακριβώς επειδή μέσα στον λόγο του και στα πιστεύω του υπάρχουν στοιχεία εξωπραγματικά. Στην πραγματικότητα, όμως, δεν το κάνει για να χειραγωγήσει τον άλλον. Μέσα του είναι πεπεισμένος για όλα όσα λέει…

Η δυσκολία, λοιπόν, για εκείνον που βρίσκεται στο περιβάλλον του έγκειται στο ότι θα πέφτει πάντοτε πάνω στον αμετακίνητο τοίχο κάποιας παράλογης βεβαιότητας, ενός ασύλληπτου πιστεύω ή μιας αδιαπραγμάτευτης άποψης, τα οποία ο παρανοειδής θα γυρεύει καθημερινά να γίνουν αποδεκτά από τους άλλους.

Επιπλέον, όποιος είναι κοντά του θα έχει να κάνει με την διαρκή ανάγκη του να του αναγνωρίζουν οι άλλοι τις φοβερές του δυνατότητες ή τις άπειρες δυνάμεις του! Είναι μέσα του πεπεισμένος ότι οι άλλοι του στερούν μονίμως την αναγνώριση που δικαιούται. Αυτό στην αρχή διακινεί στον άλλον μια κατανόηση. Νοιώθει κανείς ότι έχει μπροστά του ένα στερημένο παιδί και γι’αυτό προσπαθεί να συμπληρώσει τα ελλείμματά του. Όμως σιγά σιγά ο/η σύντροφος βρίσκει τον εαυτό του φυλακισμένο να υπηρετεί ισόβια αυτό το υποτιθέμενα τραυματισμένο Εγώ του παρανοειδούς!

Όσο για την αγάπη, είναι καταδικασμένη να εγείρει καχυποψίες και απειλές. Δηλαδή, δεν είναι αγάπη, αλλά διέγερση που διαχωρίζει, παρά ενώνει με τον άλλον.

Δίπλα στον παρανοειδή δεν υπάρχει χώρος για κάποιον άλλον. ΄Οσοι βρεθούν κοντά του δεν έχουν παρά να υποκλίνονται στις δυνάμεις του και να δίδουν τροφή στις ατέλειωτες ναρισσιστικές του ανάγκες. Οι ίδιοι δύσκολα θα μπορούσαν να πάρουν κάτι για τον εαυτό τους. Ο σύντροφος, το παιδί, ο φίλος ή ο συνεργάτης ενός τέτοιου ανθρώπου νοιώθει μόνιμα μια συναισθηματική στέρηση, μια φτώχια αναγνώρισης των δικών του αναγκών, μια αγνόηση της κάθε του προσπάθειας. Στην αρχή βιώνει διαρκή ματαίωση. Έπεται η απογοήτευση. Και καραδοκεί η κατάθλιψη…

Δίπλα στο παρανοειδές άτομο, ο άλλος χάνει μέρα με την ημέρα τον αυθορμητισμό του. Μαθαίνει να προσαρμόζει διαρκώς την συμπεριφορά του στις απαιτήσεις του άλλου. Μαθαίνει να αποφεύγει κάθε στιγμή να έλθει αντιμέτωπος με αυτή την συστηματική σαρωτική απαίτηση του άλλου.

Φόβος. Ψυχολογική πίεση. Μόνιμη απειλή…

Είναι πολύ χαρακτηριστικό στις διαπροσωπικές συναλλαγές του παρανοειδούς ατόμου το εξής: ενώ ο ίδιος κατά κανόνα δεν ψεύδεται ποτέ, στην ουσία κάνει τους άλλους να αλλοιώνουν τα δεδομένα, την πραγματικότητα, τα γεγονότα, προκειμένου να μην χρειαστεί να τον αντιμετωπίσουν. Εάν πουν ή κάνουν κάτι που δεν συμφωνεί με το σύστημα τάξης, ασφάλειας ή αναγνώρισης που εκείνος υποστηρίζει ή απαιτεί, το πιο πιθανό είναι να τους απορρίψει βίαια. Γι’αυτό οι πάντες γύρω του προσέχουν πολύ τί θα διατυπώσουν. Και επιλέγουν με φόβο την κάθε τους κίνηση…

Στην συζήτηση με έναν παρανοειδές άτομο εύκολα διαπιστώνουμε πόση δυσανεξία έχει απέναντι στις γνώμες των άλλων, απέναντι σε ό,τι δεν προέρχεται από τον ίδιον, την σκέψη του και την ψυχική του κατάσταση. Έχει πάντα αυτός δίκιο. Δεν αλλάζει ποτέ γνώμη. Δεν αμφισβητεί ποτέ τον εαυτό του.

Υπερτροφία του Εγώ, μεγαλομανία. Ο μοναδικός τύπος σχέσης μέσα στην οποία μπορεί να συμμετέχει είναι η σχέση εξουσιαστή-εξουσιαζόμενου. Όπου ο ίδιος, φυσικά, καταλαμβάνει την θέση του εξουσιαστή. Εσείς δεν έχετε παρά να υποταχθείτε….

ΚΑΤΑΚΥΡΙΕΥΣΗ

Η σχέση με ένα παρανοειδές άτομο είναι η κατ’εξοχήν σχέση ψυχολογικής κατακυρίευσης.

Η κατακυρίευση που ασκεί στον άλλον στοχεύει κυρίως στις λειτουργίες της σκέψης. Οι άκαμπτοι διχασμοί που επιβάλει στους άλλους είναι η κύρια αιτία: το ορθόν και το μη ορθόν, η αλήθεια και το ψέμμα, το φανερό και το ύπουλο. Ο βαθύς διχασμός στην σκέψη του άλλου καθώς και ο λογικός χαρακτήρας των πειστικών παρανοϊκών επιχειρημάτων, όλα αυτά συνιστούν ένα σφιχτό κύκλωμα γύρω από τις νοητικές λειτουργίες του άλλου. Ο άλλος αισθάνεται ότι παρακολουθείται η σκέψη του. Και αυτή η παρακολούθηση τον απειλεί με κάποια ασαφή τιμωρία. Το χειρότερο όμως είναι ότι ουσιαστικά απειλείται η πνευματική του ισορροπία από την ψυχολογική κατακυρίευση που επενεργεί στην σκέψη του ο παρανοειδής. Στο τέλος καταλήγει να χάνει την επαφή με την δική του αλήθεια. Καταλήγει να φοβάται να σκεφτεί. Μπαίνει σε κατάσταση σύγχυσης. Αρχίζει να μην καταλαβαίνει. Φοβάται.

Τελικά, απογοητευμένος, κουρασμένος και τρομαγμένος, αποφασίζει απλώς να υπακούει…

Τί μπορεί να κρατήσει ένα άτομο φυλακισμένο μέσα σε μια τέτοια σχέση υποταγής και ψυχολογικής κατακυρίευσης; Για ποιον λόγο να παραδώσει κάποιος την ελευθερία του και τις νοητικές του λειτουργίες στον αδυσώπητο έλεγχο κάποιου άλλου;

Μήπως επειδή πιάστηκε στο μαγνητικό πεδίο κάποιου ασυνείδητου μαζοχισμού που του επιτάσσει να επιλέξει μια ζωή γεμάτη τυραννία, προκειμένου να ικανοποιήσει κάποια ενδόμυχη αυταρχική δύναμη μέσα του;

Μήπως το άτομο προχώρησε σε μια καταθλιπτική αποδοχή του παραλόγου, έχοντας χάσει το ενδιαφέρον για ζωή και χαρά, συνεπεία των επαναληπτικών απογοητεύσεων που του δίδει η σχέση με τον παρανοειδή;

Μήπως απλώς φοβάται, βλέποντας το άκαμπτο της λειτουργίας του άλλου και αισθάνεται ότι μόνο με την υποταγή θα κατευνάσει τις υποψίες του;

Δυστυχώς, όσο περισσότερο υποτάσσεται κάποιος στον παρανοειδή, τόσο εμπλέκεται σε μια σχέση θανατηφόρα για την ψυχή, προσπαθώντας σαν ζωντανόνεκρος καθημερινά να επιβιώνει.

Κάποιοι έχουν την αφέλεια να πιστεύουν πως με την αγάπη και την υποταγή τους θα μετατρέψουν τον άλλον σε έναν άξιο εκτιμητή της καλοσύνης τους. Μέγα λάθος…

Κανείς δεν αγαπά τους πειθήνιους υποταγμένους. Πόσο μάλλον ένας παρανοειδής που ερμηνεύει την υποταγή και την στάση υπομονής του άλλου σε καθαρή ενοχή, γι’αυτό και εγείρεται ακόμα περισσότερο εναντίον του…

Μήπως να επανεξετάσετε τις ενδόμυχες ανάγκες που σας έκαναν να εγκλωβιστείτε σε αυτή την ανεπίλυτη σχέση;…