ΔΥΣΑΝΕΞΙΑ ΣΤΟ ΑΓΝΩΣΤΟ

Δυσανεξία στο άγνωστο

Γιατί ο σύγχρονος άνθρωπος δεν έχει ανοχή στην αβεβαιότητα; Γιατί πανικοβάλλεται με το άγνωστο και ζητά επειγόντως ετοιμοπαράδοτες ερμηνείες και καθολικές απαντήσεις; Γιατί φοβάται να επεξεργαστεί νοητικά τα δεδομένα του; Γιατί φοβάται να σκεφθεί; Είναι η εποχή μας πιο τρομακτική από τις προηγούμενες ή μήπως κάτι συνέβη στον ατομικό μας “επεξεργαστή” της πραγματικότητας;

Η συνάντηση με την αβεβαιότητα, την αμφιβολία, την αίσθηση του άγνωστου, είναι η παράξενη μα και αναγκαία εκείνη ψυχική χρονικότητα που θέτει σε κίνηση την εσωτερική μηχανή ιδεϊκών κατασκευών. Το άγνωστο που συναντά κάποιος στην καθημερινότητά του, από το πιο ασήμαντο έως το πιο σοβαρό, γίνεται έναυσμα για σύνθεση εσωτερικών αναπαραστάσεων που να το ερμηνεύουν. Είναι η διαδικασία της σκέψης, που εύχεται και ελπίζει κάποιος με την βοήθειά της να πλησιάσει, να ερμηνεύσει και να εξευμενίσει το άγνωστο, ώστε να μην του προκαλεί ανησυχία.

Όμως, αεικίνητη καθώς είναι η σκέψη μας, γλιστράει διαρκώς από την βεβαιότητα στην αμφιβολία. Κι αυτό δεν μας αποκαθιστά σε μια ενδόμυχη ηρεμία. Ακόμα περισσότερο όταν η ψυχή έχει να αντιμετωπίσει πραγματικότητες που τής είναι εντελώς άγνωστες και της προκαλούν υπερχειλίζουσα ανησυχία.

Τότε ψάχνουμε στην σκέψη, στον λόγο και στις ερμηνείες τρίτων την βεβαιότητα που δεν  μπορέσαμε να αποκαταστήσουμε μέσα μας. Βεβαιότητα που αποκαλείται και “αλήθεια”, μιας και η αίσθηση της αλήθειας είναι συνήθως μια ερμηνεία πραγματικότητας που την μοιράζονται πολλοί.

Βλέπετε, την επιβεβαίωση της αλήθειας της η σκέψη την ζητά συνήθως από τους άλλους. Εξ ου και η άσβεστη επιθυμία της να ελέγχει τις σκέψεις των άλλων… (Aulagnier, 1979).

Είναι όμως αυτό εγγύηση ασφαλείας για το ορθόν της επιλογής μας; Όχι απαραίτητα. Είναι σίγουρα όμως πρόσκαιρη εγγύηση ανακούφισης από την ανησυχία. Ένα προσωρινό ηρεμιστικό του φόβου. Καμμιά φορά, μάλιστα, είναι ένα ψευδοτείχος εμπρός σε μια φρίκη που προσπαθούμε να αποφύγουμε μέσα μας.

Όμως, όταν απευθύνεις την ψυχική σου ζωή στην φρίκη, όταν έλκεσαι να την κοιτάζεις, τότε αυτή βρίσκεται ήδη πολύ κοντά… 

Η μη ανοχή στην αβεβαιότητα εξωθεί το άτομο σε ψυχικές άμυνες που συρρικνώνουν την δυνατότητά του να αναπτύξει πολλαπλές ερμηνείες της πραγματικότητας και ευλύγιστες μετουσιώσεις της ενορμητικής του ζωής. Του αφαιρούν δηλαδή την δυνατότητα να αναπτύξει σκέψη/κρίση αντλώντας συνάμα και ευχαρίστηση από αυτά. Όταν κάποιος αποφεύγει με κάθε πιθανό τρόπο την αίσθηση του άγνωστου και συνηθίσει να καταφεύγει αποκλειστικά στις έτοιμες προκατασκευασμένες ερμηνείες των άλλων, τότε κινδυνεύει να αδρανοποιηθεί και να μην ζήσει την ζωή του για τον ίδιον, αλλά να ζήσει με διαμεσολαβητή!

Η δυσανεξία στο άγνωστο σωρεύει μέσα στο άτομο μια ένταση τέτοια που προκαλεί σύγχυση στην ελεύθερη ανάπτυξη της σκέψης, διότι παρακωλύει την δυνατότητά της να συνδεθεί με την ευχαρίστηση. Έτσι, ο σύγχρονος άνθρωπος ανέπτυξε συστηματική χρόνια “αλεξιγνωσία” (Angueli, 2018). Προτιμά να κρατά μακριά του την γνώση και, αντί αυτής, να ζητά μια γρήγορη εξυπηρετική πληροφόρηση. Έτσι αποποιείται την ευθύνη, αλλά και την χαρά της γνώσης.

Μην μπερδεύετε την γνώση με την υιοθέτηση του λόγου ενός άλλου. Η ουσιαστική γνώση, εκείνη που ανακουφίζει και νοηματοδοτεί, περνά μέσα από τον ίδιο μας τον οργανισμό. Δεν είναι πληροφορία που μεταδίδεται. Δεν θα την δανειστείς ούτε θα την αντιγράψεις. Θα την βιώσεις -ή όχι…

Ίσως η εποχή της οθόνης να συνέβαλε σε αυτή την απώθηση της κριτικής επεξεργασίας στην οποία καταφεύγει τόσο συχνά ο σύγχρονος ανθρωπος.

Από παντού φωνές που σου λένε τi είναι το κάθε τι. Φωνές και εικόνες που σου εγείρουν τα συναισθήματα που θέλουν, σου εγχαράσσουν την αποδοχή και απόρριψη των καταστάσεων που επιλέγουν, που σμιλεύουν ερήμην σου την ζωή σου στις ιδιωτικές της λεπτομέρειες. Ο Λόγος του Άλλου κυριεύει το είναι σου. Κι εσύ δεν έχεις αντίρρηση. Περνάς την ώρα σου “χαλαρά” ενώ η ζωή σου στην κυριολεξία καταναλώνεται…

Τi θα κάνεις; 

Θα καταφύγεις σε κάτι που να σε καθησυχάζει, έστω προσωρινά; Ή θα ενηλικιωθείς και θα καλλιεργήσεις τα εργαλεία που μας έδωσε η φύση για να ζήσουμε ικανοί και χαρούμενοι μέσα σε αυτήν;

Η εμπιστοσύνη προς τον άλλον, μακρινό κληροδότημα μιας παιδικής ηλικίας, γίνεται εργαλείο βοήθειας και χαράς όταν αιωρείται μέσα στους αιθέρες της αβεβαιότητας. Επιτρέποντας στο ψυχικό να κινείται από το αβέβαιο προς το βέβαιο και πάλι πίσω, γίνεται η ζωή μας πλουσιότερη και ελκυστική.

Γιατί; Διότι εξοικειωνόμαστε με την ριζική μας άγνοια ως όντα και απαντάμε αναπτύσσοντας περιέργεια, δράση, επιθυμία και ικανότητες για νέες αναζητήσεις, νέους συνδέσμους με τους άλλους και νέες ικανοποιήσεις.

Στην πορεία αυτή, και πάλι θα προτιμήσουμε την ευχαρίστηση από τον φόβο. Όμως δεν θα το κάνουμε ως χειραγωγούμενα φοβισμένα όντα. Θα το κάνουμε ως θαρραλέοι περιηγητές των κόσμων…

Δανιέλλα Αγγελή, Δρ Ψυχολογίας